Altındağ’a bağlı Ulus; hem Cumhuriyet’in temellerinin atıldığı semt olması birebir vakitte Ankara tarihinin pek eski vakit içinderına dair yapıtları barındırması bakımından pek değerli. Semtin epeyce bilinen Samanpazarı, Çıkrıkçılar Yokuşu, Kale çizgisinin yanı başında olan lakin tahminen de birden fazla Ankaralının dahi bilmediği, bilse bile uğramadığı bir de Yahudi Mahallesi var. Geçen haftalarda ziyaret ettiğim Ulus’ta, iki sevdiğim arkadaşımla birlikte Yahudi Mahallesi’ni gezdik. Mahalleye adım atar atmaz, farklı bir atmosfere girdiğimizi hissettim. Sağlı sollu bakımsız meskenlerin olduğu sokakta sessizliğe, konutlarda yakılan sobaların dumanları eşlik ediyordu.
Aral konutu
Korunması gerek
Sanat tarihçisi Muzaffer Karaaslan’ın, 2020’de Şalom gazetesinde yayımlanan yazısında, Yahudi Mahallesi’nin mimarisine dair söylemiş oldukleri aydınlatıcı: “Günümüzde İstiklal Mahallesi olarak bilinen Yahudi Mahallesi, ibadet yerlerinin çeşitliliğiyle epey kültürlü bir mahalle profili çizer. Mahallede sinagog ve mescitlerin birbirine yakın aralarda olması Musevilerin ve Müslümanların bir ortada yaşadığını kanıtlamaktadır. Günümüzde Yahudi Mahallesi’nin özgün dokusunun görülebilmesini sağlayan en değerli ögelerin başında mimari gelir. Mimari yapılar genel olarak 19’uncu yüzyılın sonu, 20’nci yüzyılın başlarına aittir. Ekseriyetle konut olarak tasarlanan yapılar geç Osmanlı devrinin özelliklerini barındırmasının yanı sıra Ankara’daki yapı materyallerini göstermesi açısından da kıymetlidir. Plan olarak incelendiğinde konutlar ekseriyetle iki katlı, iç sofalı ve cumbalı tasarlanmış. Yapıların örtü sistemi içten ahşap tavan, dıştan kırma çatıdır. Bu mimari yapıtların ana gereci taş, tuğla, kerpiç ve ahşaptır.” Bu bilgiler ışığında gezdiğimiz semtte konutların bakımsızlıktan artık tanınmaz hale geldiğini üzülerek söylemek zorundayım.
Mahalledeki biroldukça yapı kilitli ve yıkılmak üzere olsa da Hayim Albukrek ve Araf meskenleri bölgenin mimari karakteristiğini koruyarak günümüze taşımayı başarmış. (Hayim Albukrek evi)
Lakin ortalarda hâlâ ayakta kalan ve mimari, kültürel miras açısından kesinlikle korunması gerekenler de var. Bunlardan en mühimleri kuşkusuz Hayim Albukrek ve Araf meskenleri. Her ikisi de 20’nci yüzyılın başlarında inşa edilmiş. İtalyan bir mimar tarafınca yapıldığı söyleniyor. Albukrek Evi’nin dış cephesindeki göz alıcı nakışlar etkileyici. Bir vakit içinder Atatürk’ün de konakladığı söylenen Yasef Ruso Evi’yse maalesef yıkılmak üzere. Mahallenin Yahudi Mahallesi olarak anılmasını sağlayan yapılardan biriyse sinagog. Senede bir sefer ibadet için açıldığı söyleniyor. Sinagogla ilgili de Fügen İlter’in verdiği bilgiler şöyleki: “1492 yılında İspanya’dan, birkaç yıl daha sonra da Portekiz’den Türkiye’ye göçen Yahudilerin (Sefaradların) bir kısmı Ankara’ya yerleşmişlerdir. Gelenler evvelce beri orada yaşayan, sinagogu da olan bir Yahudi topluluğu bulmuşlardır. Ankara’ya gelen Yahudiler sayıca çoğalınca, biri İspanya’dan, öteki de Portekiz’den gelen Yahudiler ismine iki sinagog sahibi olmuşlardır. 1907 yılında, Anadolu sinagoglarının dikdörtgen planlılar kümesinin değişik bir meselai veren Ankara Yahudi Mahallesi Sinagogu, bezemeleriyle, bitkisel motifleri temel almış biroldukca sinagogla benzerlikler gösterir.”
İnsan şaşırıyor!
Bölge, o kadar fazlaca katmana sahip ki, insan gezerken hangisine bakacağını şaşırıyor. Mahallede ön plana çıkan; 14’üncü yüzyıldan 19 ve 20’nci yüzyıl başlarına uzanan süreci simgeleyen, Örtmeli Mescid, Eskicioğlu Mescidi, Leblecioğlu Mescidi; Anafartalar Caddesi’yle özdeşleşen 16’ncı yüzyıla ilişkin Şengül Hamamı üzere yapılar da Yahudi Mahallesi yerleşkesine yakın ve görülesi yerler olarak tarihi seyahati zenginleştiriyor. Semti gezmek için bir tam gün yetmeyebilir. Siz en düzgünü tarih dolu birkaç gün yaşamak için bu muhite vakit ayırın ve birkaç dostunuzla sokaklarda kaybolun.
Aral konutu
Korunması gerek
Sanat tarihçisi Muzaffer Karaaslan’ın, 2020’de Şalom gazetesinde yayımlanan yazısında, Yahudi Mahallesi’nin mimarisine dair söylemiş oldukleri aydınlatıcı: “Günümüzde İstiklal Mahallesi olarak bilinen Yahudi Mahallesi, ibadet yerlerinin çeşitliliğiyle epey kültürlü bir mahalle profili çizer. Mahallede sinagog ve mescitlerin birbirine yakın aralarda olması Musevilerin ve Müslümanların bir ortada yaşadığını kanıtlamaktadır. Günümüzde Yahudi Mahallesi’nin özgün dokusunun görülebilmesini sağlayan en değerli ögelerin başında mimari gelir. Mimari yapılar genel olarak 19’uncu yüzyılın sonu, 20’nci yüzyılın başlarına aittir. Ekseriyetle konut olarak tasarlanan yapılar geç Osmanlı devrinin özelliklerini barındırmasının yanı sıra Ankara’daki yapı materyallerini göstermesi açısından da kıymetlidir. Plan olarak incelendiğinde konutlar ekseriyetle iki katlı, iç sofalı ve cumbalı tasarlanmış. Yapıların örtü sistemi içten ahşap tavan, dıştan kırma çatıdır. Bu mimari yapıtların ana gereci taş, tuğla, kerpiç ve ahşaptır.” Bu bilgiler ışığında gezdiğimiz semtte konutların bakımsızlıktan artık tanınmaz hale geldiğini üzülerek söylemek zorundayım.
Mahalledeki biroldukça yapı kilitli ve yıkılmak üzere olsa da Hayim Albukrek ve Araf meskenleri bölgenin mimari karakteristiğini koruyarak günümüze taşımayı başarmış. (Hayim Albukrek evi)
Lakin ortalarda hâlâ ayakta kalan ve mimari, kültürel miras açısından kesinlikle korunması gerekenler de var. Bunlardan en mühimleri kuşkusuz Hayim Albukrek ve Araf meskenleri. Her ikisi de 20’nci yüzyılın başlarında inşa edilmiş. İtalyan bir mimar tarafınca yapıldığı söyleniyor. Albukrek Evi’nin dış cephesindeki göz alıcı nakışlar etkileyici. Bir vakit içinder Atatürk’ün de konakladığı söylenen Yasef Ruso Evi’yse maalesef yıkılmak üzere. Mahallenin Yahudi Mahallesi olarak anılmasını sağlayan yapılardan biriyse sinagog. Senede bir sefer ibadet için açıldığı söyleniyor. Sinagogla ilgili de Fügen İlter’in verdiği bilgiler şöyleki: “1492 yılında İspanya’dan, birkaç yıl daha sonra da Portekiz’den Türkiye’ye göçen Yahudilerin (Sefaradların) bir kısmı Ankara’ya yerleşmişlerdir. Gelenler evvelce beri orada yaşayan, sinagogu da olan bir Yahudi topluluğu bulmuşlardır. Ankara’ya gelen Yahudiler sayıca çoğalınca, biri İspanya’dan, öteki de Portekiz’den gelen Yahudiler ismine iki sinagog sahibi olmuşlardır. 1907 yılında, Anadolu sinagoglarının dikdörtgen planlılar kümesinin değişik bir meselai veren Ankara Yahudi Mahallesi Sinagogu, bezemeleriyle, bitkisel motifleri temel almış biroldukca sinagogla benzerlikler gösterir.”
İnsan şaşırıyor!
Bölge, o kadar fazlaca katmana sahip ki, insan gezerken hangisine bakacağını şaşırıyor. Mahallede ön plana çıkan; 14’üncü yüzyıldan 19 ve 20’nci yüzyıl başlarına uzanan süreci simgeleyen, Örtmeli Mescid, Eskicioğlu Mescidi, Leblecioğlu Mescidi; Anafartalar Caddesi’yle özdeşleşen 16’ncı yüzyıla ilişkin Şengül Hamamı üzere yapılar da Yahudi Mahallesi yerleşkesine yakın ve görülesi yerler olarak tarihi seyahati zenginleştiriyor. Semti gezmek için bir tam gün yetmeyebilir. Siz en düzgünü tarih dolu birkaç gün yaşamak için bu muhite vakit ayırın ve birkaç dostunuzla sokaklarda kaybolun.