Üstün ve Özel yetenekli Çocuklar Zekâ sözünün özgün hali birinci vakit içinderda Aristo tarafınca “dia-neosis” sözcüğünden algı, duyu, hayal, hafıza ve mantık üzere niyete ilişkin soyut süreçlerin isimlendirilmesiyle türetilmiştir (Hamachek, 1995). Tabî ki bu tanım zekaya ilişkin ayrıntıları içermektedir lakin, zekanın tarifi tek olmadığı için bir epey kuramcı bu tarifleri çeşitlendirmiştir. Bu tanımlar içinde vazgeçilmeyen birkaç öğe mevcuttur:
-Deneyden çıkarsama yapma
-Problem çözme
-Çevreye ahenk gösterme ve etrafla temas kurma
-Soyut düşünme
-İlişkileri algılama
-Ustalıklı ve tesirli davranma
-Daha kolay öğrenme
-Var olan yetenek ve hünerlerini en üst seviyede kullanma
Okulöncesi devir, çocukların ilgi, merak, hareket, araştırma, öğrenme ve öğrendiklerini gösterme devrinin başlangıcı olduğundan zekâ, bir epeyce ebeveynin ve eğitimcinin ilgi konusu olmaktadır.
Yapılan araştırmalar, edinilen bilgiler ve uygulamalar ışığında bu mevzuyu biraz daha inceleyelim:
Üstün yahut özel yetenekli çocuklar öteki çocuklardan bedensel, zihinsel ve toplumsal taraflardan farklılaşırlar.
Bedensel özellikleri bakımından:
1- Vücut yapıları ve sıhhat durumları bakımından yaşıtlarına oranla üstündürler.
2- Uzunluk ve yük bakımından olağan çocuk kümesinin üstündedirler.
3- Erken yürür ve erken konuşurlar.
4- Bedensel olarak büyük bir güce sahiptirler.
5- Ses,ağrı ve acıya karşı çok reaksiyon verirler.
6- Duyu organı bozuklukları, bedensel sakatlık, diş deformasyonu vb. olağan çocuklara oranla daha az rastlanır.
Zihinsel Özellikleri bakımından:
1- Çabuk ve kolay öğrenirler.
2- Söz hazineleri geniştir. Sözleri yerinde ve düzgün kullanabilirler.
3- Zihinsel süreçleri zorlanmadan yapabilirler.
4- Genelleme yapmada, olaylar içindeki münasebetleri görmede, ayrıntıların transferinde, mantıki çağrışımlarda yaşıtlarına oranla ileridedirler.
5- Dikkat müddetleri uzundur. Soyut fikirlere ilgileri fazladır.
6- Öğrenmeye ve bilgiye daima açlık duyarlar.
7- Daima soru sorarlar.Meraklıdırlar.
8- Öbür çocukların farkında olmadığı birtakım alanlarda bilgi sahibidirler.
9- Duyduklarını uzun vakit belleklerinde meblağ ve hatırlarlar.
10- Çok soru sorarlar ve ilgi alanları geniştir.
11- Zihinsel olarak büyük bir güce sahiptirler.
12- Pratik ayrıntıları fazladır.
13- Yaratıcılık ve mucitlik özellikleri vardır.
14- Hayal güçleri zengindir.
15- Çoğunlukla okula başlamadan okuma-yazma öğrenirler.
Toplumsal Özellikleri Bakımından:
1- Kolay kolay arkadaşlık kurabilirler.
2- Arkadaşlarını kendilerinden 2-3 yaş üstte olanlardan da seçebilirler.
3- Küme ortasında önder olabilirler.
4- Diğerlerine tabi olmaktan hoşlanmazlar.
5- Yaratıcılıkları gelişmiştir.
6- Yeni ve değişik durumlara kolay ve çabuk uyarlar.
7- Hassastırlar. Diğerlerine karşı empati kurarlar.
8- Fakat bütün bu özellikler her çocukta bulunmaz.
Üstün yetenekli çocukların yaşadıkları tecrübe ve deneyimlerindeki çok yoğunluk onların duygusal dünyalarında bir kadro karışıklıklara sebep olmaktadır. Empati kurabilmesi, diğerlerinin bakış açılarından bakabilmesi ve bellek kapasitelerinin genişliği onların unutma olasılıklarını azalttığı üzere duygusal olarak yıpratıcı da olabilmektedir. Diğerlerinin hislerini kolay kolay anlayan, hassas bireyler olmaları onların beraberinde desteklenmeye ihtiyaç duyan çocuklar olmalarını da birlikteinde getirmektedir.
Her çocuk farklıdır. Her çocuk özeldir. Birebir IQ (intelligence quotient)’ya sahip çocuklar içinde da farklı maharet ve yetenekler kelam konusudur. hiç biri başkasına benzemez. Her çocuk kişisel farklılıklarına nazaran değerlendirilmelidir. Üstün yetenekli çocukların da, bir fazlaca özel hüneri vardır lakin bunların hepsi birebir derecede gelişmemiştir. Bu çocukların birtakım yetenekleri yaşının fazlaca üstündeyken kimi yetenekleri de ortama ya da ortalamanın altında seyredebilir.
Doğuştan üstün ve özel yetenekli çocuklar öbür çocuklara kıyasla daha epeyce araştırmak, daha epey bilgi sahibi olmak ve daha fazla öğrenmek isterler. Bu sebeple üstün yetenekli çocukların üç ile altı yaşları içinde erken tanınmaları ve uygun eğitim programlarından yaralanmaları yerinde olacaktır. Aksi takdirde zeka da işlenmediği takdirde sönebilir.
Meraklı yapıları, bilgi sahibi olma istekleri, iç motivasyonları, uzun müddetli konsantrasyonları, sanat etkinliklerindeki yüksek faaliyetleri bilgili şahıslarca işlenmelidir. Lakin her ne kadar bilişsel, fizikî ve toplumsal yeteneklerini kendi akranlarına oranla daha ileride olursa olsun onlarında çocuk olduğu hiç bir vakit akıldan çıkarılmamalıdır.
Bütün çocuklar yetenek ve kapasiteleri ne olursa olsun, memnun ve huzurlu bir ömür sürme hakkına sahiptirler.
-Deneyden çıkarsama yapma
-Problem çözme
-Çevreye ahenk gösterme ve etrafla temas kurma
-Soyut düşünme
-İlişkileri algılama
-Ustalıklı ve tesirli davranma
-Daha kolay öğrenme
-Var olan yetenek ve hünerlerini en üst seviyede kullanma
Okulöncesi devir, çocukların ilgi, merak, hareket, araştırma, öğrenme ve öğrendiklerini gösterme devrinin başlangıcı olduğundan zekâ, bir epeyce ebeveynin ve eğitimcinin ilgi konusu olmaktadır.
Yapılan araştırmalar, edinilen bilgiler ve uygulamalar ışığında bu mevzuyu biraz daha inceleyelim:
Üstün yahut özel yetenekli çocuklar öteki çocuklardan bedensel, zihinsel ve toplumsal taraflardan farklılaşırlar.
Bedensel özellikleri bakımından:
1- Vücut yapıları ve sıhhat durumları bakımından yaşıtlarına oranla üstündürler.
2- Uzunluk ve yük bakımından olağan çocuk kümesinin üstündedirler.
3- Erken yürür ve erken konuşurlar.
4- Bedensel olarak büyük bir güce sahiptirler.
5- Ses,ağrı ve acıya karşı çok reaksiyon verirler.
6- Duyu organı bozuklukları, bedensel sakatlık, diş deformasyonu vb. olağan çocuklara oranla daha az rastlanır.
Zihinsel Özellikleri bakımından:
1- Çabuk ve kolay öğrenirler.
2- Söz hazineleri geniştir. Sözleri yerinde ve düzgün kullanabilirler.
3- Zihinsel süreçleri zorlanmadan yapabilirler.
4- Genelleme yapmada, olaylar içindeki münasebetleri görmede, ayrıntıların transferinde, mantıki çağrışımlarda yaşıtlarına oranla ileridedirler.
5- Dikkat müddetleri uzundur. Soyut fikirlere ilgileri fazladır.
6- Öğrenmeye ve bilgiye daima açlık duyarlar.
7- Daima soru sorarlar.Meraklıdırlar.
8- Öbür çocukların farkında olmadığı birtakım alanlarda bilgi sahibidirler.
9- Duyduklarını uzun vakit belleklerinde meblağ ve hatırlarlar.
10- Çok soru sorarlar ve ilgi alanları geniştir.
11- Zihinsel olarak büyük bir güce sahiptirler.
12- Pratik ayrıntıları fazladır.
13- Yaratıcılık ve mucitlik özellikleri vardır.
14- Hayal güçleri zengindir.
15- Çoğunlukla okula başlamadan okuma-yazma öğrenirler.
Toplumsal Özellikleri Bakımından:
1- Kolay kolay arkadaşlık kurabilirler.
2- Arkadaşlarını kendilerinden 2-3 yaş üstte olanlardan da seçebilirler.
3- Küme ortasında önder olabilirler.
4- Diğerlerine tabi olmaktan hoşlanmazlar.
5- Yaratıcılıkları gelişmiştir.
6- Yeni ve değişik durumlara kolay ve çabuk uyarlar.
7- Hassastırlar. Diğerlerine karşı empati kurarlar.
8- Fakat bütün bu özellikler her çocukta bulunmaz.
Üstün yetenekli çocukların yaşadıkları tecrübe ve deneyimlerindeki çok yoğunluk onların duygusal dünyalarında bir kadro karışıklıklara sebep olmaktadır. Empati kurabilmesi, diğerlerinin bakış açılarından bakabilmesi ve bellek kapasitelerinin genişliği onların unutma olasılıklarını azalttığı üzere duygusal olarak yıpratıcı da olabilmektedir. Diğerlerinin hislerini kolay kolay anlayan, hassas bireyler olmaları onların beraberinde desteklenmeye ihtiyaç duyan çocuklar olmalarını da birlikteinde getirmektedir.
Her çocuk farklıdır. Her çocuk özeldir. Birebir IQ (intelligence quotient)’ya sahip çocuklar içinde da farklı maharet ve yetenekler kelam konusudur. hiç biri başkasına benzemez. Her çocuk kişisel farklılıklarına nazaran değerlendirilmelidir. Üstün yetenekli çocukların da, bir fazlaca özel hüneri vardır lakin bunların hepsi birebir derecede gelişmemiştir. Bu çocukların birtakım yetenekleri yaşının fazlaca üstündeyken kimi yetenekleri de ortama ya da ortalamanın altında seyredebilir.
Doğuştan üstün ve özel yetenekli çocuklar öbür çocuklara kıyasla daha epeyce araştırmak, daha epey bilgi sahibi olmak ve daha fazla öğrenmek isterler. Bu sebeple üstün yetenekli çocukların üç ile altı yaşları içinde erken tanınmaları ve uygun eğitim programlarından yaralanmaları yerinde olacaktır. Aksi takdirde zeka da işlenmediği takdirde sönebilir.
Meraklı yapıları, bilgi sahibi olma istekleri, iç motivasyonları, uzun müddetli konsantrasyonları, sanat etkinliklerindeki yüksek faaliyetleri bilgili şahıslarca işlenmelidir. Lakin her ne kadar bilişsel, fizikî ve toplumsal yeteneklerini kendi akranlarına oranla daha ileride olursa olsun onlarında çocuk olduğu hiç bir vakit akıldan çıkarılmamalıdır.
Bütün çocuklar yetenek ve kapasiteleri ne olursa olsun, memnun ve huzurlu bir ömür sürme hakkına sahiptirler.